گام‌های عملی درمان چاقی از دیدگاه طب ایرانی و تغذیه نوین

این اقدامات تنها توسط پزشک متخصص طب ایرانی، و پس‌از اصلاح سبک زندگی، با توجه به شرایط اختصاصی هر بیمار، طراحی و اجرا می‌گردد.

• گام نخست: پاکسازی لوله گوارشی
• گام دوم: تنظیم برنامه غذایی
• گام سوم: ورزش طبی

گام نخست: پاکسازی لوله گوارشی

در افرادی که می‌خواهند لاغر شوند، نخستین اقدام، پاکسازی لوله گوارشی و داشتن یک لوله گوارشی عاری از هرگونه مواد تخمیرشده، چسبندگی، میکروارگانیسم‌های مضر و... است. منظور از لوله گوارشی، همه طول آن از دهان، مری و معده تا روده باریک و بزرگ و مقعد، به‌علاوه اندام‌های متصل به آن یعنی کیسه صفرا و لوزالمعده است.

روش‌های پاکسازی لوله گوارش

برای پاکسازی لوله گوارشی،‌ از روش‌هایی استفاده‌می‌شود که ضمن حفظ رطوبت طبیعی سطح داخلی روده‌ها، سبب تخلیه کامل مواد زائد موجود شوند؛ چون ازبین‌رفتن این رطوبت، موجب زخم و دیگر مشکلات و بیماری‌های عفونی روده می‌شود. برای این کار، پزشک می‌تواند با تشخیص و ارزیابی شرایط بیمار، از ملین‌ها (مانند آش‌های ملیّن)، داروهای مسهل، داروهای قی‌آور، ضمادها و روغن‌ها و انواع ماساژ بهره‌بگیرد. از ملین‌ها برای پاکسازی نسبی روده‌ها، از مسهل‌ها برای دفع فضولات و اخلاط فاسد از عمق بدن، از روغن‌ها برای پاکسازی بخش‌های پایینی روده‌ها به‌ویژه کولون، از ماساژ، برای جداکردن اخلاط لزج از جدار روده‌ها،‌ و از داروهای قی‌آور برای پاکسازی معده استفاده‌می‌شود.
گام بعدی این پاکسازی اصلاح مزاج و تقویت عملکرد کبد است که با اصلاح وضعیت خواب، ورزش مناسب، پرهیز از حالات روحی نامناسب، و درصورت‌لزوم تجویز داروهای خاص از سوی پزشک انجام‌می‌شود. توجه به سلامت کبد و کارکرد درست آن، در درمان بسیاری از بیماری‌ها و ازجمله بیشتر انواع چاقی، بسیار مهم و حیاتی است.

آیا برای لاغرشدن همه باید به یک روش عمل‌کنند؟

استعداد لاغرشدن در همه افراد هم‌سان نیست و پس از پاکسازی اولیه لوله گوارشی، افراد برپایه میزان کاهش‌وزن در همین مرحله، به سه گروه دارای استعداد کم، متوسط و زیاد تقسیم‌می‌شوند که با تشخیص پزشک درمان‌گر، برای رسیدن به وزن دلخواه، نیازمند رعایت رژیم غذایی، ورزش‌های طبی یا داروهای لاغری، یا ترکیبی از دو یا سه روش درمانی هستند.

گام دوم: تنظیم برنامه غذایی

کسانی که چاقی گوشتی دارند، باید با مشورت پزشک، پرهیز نسبی از غذاهای خون‌ساز که باعث تولید زیاد خلط خون شده، زمینه تولید گوشت را فراهم‌می‌کنند را سرلوحه برنامه غذایی خود قراردهند.

برخی خوردنی‌های خون‌ساز (با غلبه خلط دم):

• گوشت‌ها: گوشت گوسفند، بره، اردک و بوقلمون، جگر، تخم مرغ، اردک و مرغابی
• آجیل و میوه‌جات: توت، خرما، انبه، بادام، پسته، موز، فندق، انجیر، انگور و مویز، خربزه و طالبی و تخم آنها
• سبزی‌جات: هویج، زردک، شبدر
• غلات و حبوبات: انواع لوبیا، گندم، کیک‌ها، بیسکوئیت‌ها
• روغن‌ها: زیتون و روغن زیتون، روغن کرچک، روغن آفتابگردان، ذوغن کنجد، ارده
• نوشیدنی‌ها و مزه‌دهنده‌ها: عصاره انبه، آب انگور، عسل، شکر، بیشتر غذاهای شور و شیرین

اما کسانی که چاقی پیهی دارند، باید در برنامه غذایی خود، مصرف غذاهای بلغم‌زا را محدودکنند. زیرا بلغم در بدن ذخیره می‌شود تا در هنگام نبود غذای کافی یا دیررسیدن غذا، در اختیار اندام‌ها قرارگیرد. چون افراد چاق، معمولاً دست‌کم سه‌بار در روز غذا می‌خورند، فرصتی برای مصرف بلغم‌های ذخیره‌شده بدن‌شان فراهم‌نمی‌شود که موجب عدم کاهش وزن در این افراد می‌گردد.

برخی غذاهای سرد‌وتر (غلبه بلغم):

• گوشت‌ها: گوشت ماهی
• سبزیجات: خیار، کدو، چغندر، کاهو، اسفناج، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی، قارچ، بامیه
• آجیل و میوه‌جات: خیار، هندوانه، توت‌فرنگی، کیوی، مرکبات، هلو، شلیل، شفتالو، آلو، گیلاس
• حبوبات: تخم خیار، تخم هندوانه، تخم کدو، تخم کاهو، تخم کاسنی، نشاسته
• غلات: رشته آشی و رشته‌فرنگی، ماکارونی و لازانیا
• لبنیات: دوغ، شیر، ماست، پنیر تازه، سرشیر
• نوشیدنی‌ها و مزه‌دهنده‌ها: دوغ، لیموناد، شربت آلبالو، شربت عناب، ماءالشعیر

علاوه‌بر تأثیر کیفی غذاها بر مزاج بدن، میزان غذارسانی هر ماده غذایی (کثیر، قلیل یا متوسط‌الغذا بودن) نیز باید با توجه به نیاز بدن هر فرد در مواقع مختلف، از قبیل فصول سال و همچنین نوع فعالیت جسمانی و ورزشی و...، به‌طور شایسته و بایسته انتخاب‌شود تا فرد را در جریان کاهش‌وزن یاری‌رساند.

مورد مهم دیگری که باید هنگام انتخاب غذا رعایت‌شود، درنظرگرفتن وضعیت و حجم معده، عادات غذایی و علایق بیمار است. مثلاً کسی که عادت به پرخوری دارد، باید از غذاهای حجیم با میزان غذارسانی کم یا متوسط استفاده‌کند؛ درحالی‌که فردی که عادت به کم‌خوری دارد، باید غذاهای کم‌حجم با خاصیت غذارسانی کم یا متوسط را در برنامه خود بگنجاند.

گام سوم: ورزش طبی

ورزش عبارت است از حرکات جسمانی منظم و تکرارشونده که سبب ایجاد حرارت در بدن شده، موجب افزایش ضربان قلب و سرعت تنفس شود و تعریق ملایمی ایجادکند. با این تعریف، روشن می‌شود که فعالیت‌های روزمره شغلی و ازجمله کارهای منزل در بانوان خانه‌دار، ورزش طبی محسوب‌نمی‌شود. باید توجه‌داشت که در برخی موارد، نمی‌توان ورزش را از ابتدای درمان آغازکرد، به‌ویژه اگر بیمار دچار چاقی مفرط و ضعف باشد. در این هنگام، ورزش سبب ایجاد عوارض می‌شود و باید تا سبک‌ترشدن بیمار و قوت‌گرفتن نبض او به تأخیر بیافتد. البته تاب‌بازی به عنوان ورزش عامِ محلّل (تحلیل‌برنده رطوبات) و بدون‌عارضه، توصیه‌می‌شود.

انتخاب ورزش مناسب

در طب ایرانی، ورزش از نظر شدت و قوت حرکات ورزشی، سرعت حرکات، و مدت‌زمان انجام آنها، به 27 نوع تقسیم‌می‌شود که هریک، اثرات متفاوتی در بدن و اعضای مختلف، به‌ویژه از لحاظ ایجاد حرارت و تحلیل مواد زائد دارد. در درمان چاقی که هدف، تحلیل رطوبت‌ها و دفع مواد زائد با ایجاد حرارت معتدل است، لازم است برنامه‌های ورزشی با شدت و سرعت متوسط اما درازمدت، متناسب با تحمل بیمار، طراحی گردد. ورزش نباید باعث تنگی نفس، تپش قلب غیرطبیعی، درد قلبی و ضعف گردد. احساس نشاط در پایان فعالیت ورزشی، از نشانه‌های یک ورزش متناسب با شرایط فرد است.

ورزش‌های ویژه افراد چاق

بسیاری از افراد چاق، به سبب تنبلی که پیامد چاقی است، از رفتن به ورزشگاه‌ها و بوستان‌ها خودداری‌می‌کنند. بدین‌سبب، در اینجا چند حرکت ورزشی بسیارساده و بی‌نیاز از وسایل ورزشی گران‌بها، که در هر مکان و زمانی قابل‌اجرا هستند، معرفی‌می‌شود.
همچنین با توجه به شیوع بالای چاقی موضعی (چاقی باسن و شکم و در خانم‌ها بزرگی پستان‌ها) که موجب آسیب به زیبایی اندام‌ها و کاهش اعتمادبه‌نفس افراد می‌شود، ورزش‌های خاص هم معرفی‌خواهندشد.

حرکات ورزشی عام

هدف از انجام این حرکات ورزشی، کاهش حجم همه اندام‌های بدن است. این حرکات ورزشی، گاهی به کاهش حجم و گاه به کاهش وزن منجر می‌شوند.
نکته: کسانی که عادت به ورزش ندارند، باید تمرینات را در مدت‌زمان کمتر و تعداد کمتر آغازکنند و کم‌کم که در بدن خود استعداد بیشتری یافتند، به زمان و تعداد دفعات این حرکات بیافزایند تا بتوانند برای مدت‌ها، آنها را انجام دهند و از فوایدشان بهره‌ببرند.

منبع: کتاب چاقی و اصول درمان آن

نویسندگان: دکتر ناصر رضایی‌پور، زهرا قاضی‌مرادی

تهیه نسخه چاپی کتاب چاقی