جالب‌آنکه از نظر حکمای طب ایرانی نیز چاقی بر دو گونه است:
برای آنکه لاغر شویم، نخست باید بدانیم که به کدام‌یک از انواع چاقی دچاریم و علت چاق‌شدن‌مان چیست.
برای تشخیص نوع ترکیب بدن (گوشتی یا پیهی)، از لمس عضلات بدن استفاده‌می‌کنیم. چنانچه عضلات بدن، سفت باشند و پُری در مکان‌های مربوط به گوشت باشد، فرد عضلانی است ولی اگر عضلات بدن، نرم و شل باشند و چاقی در مکان‌های ویژه چربی، مانند اطراف شکم و غبغب باشد، چربی زیاد دارد.
برای افزایش حجم، چه با افزایش وزن همراه باشد و چه نباشد، بدن نیازمند کیفیت «تری» است؛ برای کاهش حجم، بدون کاهش وزن، نیازمند کیفیت «سردی» و برای کاهش حجم با کاهش وزن، نیازمند کیفیت «خشکی». هر دونوع ترکیب بدن گفته‌شده، در «کیفیت تری» با هم مشترک هستند، زیرا مزاج گوشت، «گرم‌وتر» و مزاج چربی، «سردوتر» است. پس روشن میشود که کیفیت «تری» در بروز انواع چاقی نقش به‌سزایی دارد و اگر بتوانیم «تری» زیاده بدن را کم‌‌کنیم، توانسته‌ایم در مبارزه با چاقی، گام مؤثری برداریم.
«تری» کیفیتی است که سبب به‌وجودآمدن خاصیت انعطاف‌پذیری در اجسام میشود. در میان خوراک‌ها و نوشاک‌ها نیز، کیفیت «تری» به این معناست که وقتی وارد بدن شده، مراحل هضم و جذب را می‌گذارنند، به بدن «تری» و «انعطاف» می‌بخشند.
یادآوری‌می‌کنیم که «تری» سبب اصلی چاقی و افزایش وزن است. حال ببینیم علل افزایش بیمارگونه تری در بدن چیست.
حرکت و ورزش، با برانگیختن گرمی بدن، باعث تحلیل و دفع رطوبت‌های زیادیِ ناشی از تغذیه، و همچنین تعادل در رطوبت‌های مفید بدن میشود. دوری از ورزش و کم‌تحرکی نیز باعث افزایش رطوبت‌های بدن و چاقی میشود.
خواب زیاد و درازمدت، موجب کم‌شدن حرارت بدن و درنتیجه کاهش تحلیل و افزایش تری بدن میشود.
مواد زائد بدن، مانند ادرار، عرق، خون عادت ماهانه و...، باید در زمان‌های معین و از مجاری طبیعی، از بدن خارج‌شوند وگرنه با تجمع در بافت‌های مختلف، موجب چاقی‌های عام یا موضعی و اختلال در عملکرد بدن می‌شوند.
بدن ما برای تحلیل طبیعی رطوبت‌ها، همواره به میزان معینی «صفرا» نیازمند است. در صورت دفع بیش‌ازحد خلط صفرا، مانند زیاده‌روی در مصرف صفرابُرها (مثل ترشی‌ها)، حرارت و خشکی ناشی از وجود این خلط، کاهش‌یافته و درنتیجه تری بدن زیادمی‌شود.
خلط اصلی تغذیه‌کننده بدن، خلط خون است که کیفیت «گرمی و تری» دارد. با مصرف‌شدن این خلط، بدن نیازمند غذای تازه میشود و اگر غذای جایگزین، بیش از غذای مصرفی باشد، کیفیت «تری» خلط خون سبب افزایش تری در بدن میشود. ازسوی‌دیگر با پرخوری، هضم ناقص میشود و موادی تولید‌می‌شود که تحلیل آنها به‌سادگی مقدور نیست و به افزایش تری در بدن منجرمی‌شود.
زیادخوردن خوراکی‌های تر، موجب انباشت تری در بدن میشود. از سویی همین «تری» سبب کاهش حرارت شده، تحلیل رطوبت‌ها را کم‌می‌کند. مجموع این رخدادها افزایش تری را به‌دنبال‌دارد.
حمام معتدل که خیلی گرم نیست، سبب تعریق و ازبین‌رفتن رطوبات بدن نمی‌شود؛ چراکه ترشدن سطح بدن، موجب جلوگیری از تحلیل رطوبت شده و به افزایش آن در بدن می‌انجامد. چنانچه حمام پس‌از صرف غذا باشد، تجمع تری در بدن بیشتر هم میشود.
نشستن در آب ولرم، به‌ویژه در فصول معتدل، به سبب ترشدن سطح بدن و ازبین‌نرفتن رطوبات، موجب افزایش تری در بدن میشود.
سرمای هوا و ضمادها یا کرم‌های با طبیعت سرد باعث بسته‌شدن منافذ پوست و جلوگیری از خروج رطوبت‌های بدن میشود. ازسوی‌دیگر هوای معتدل (مانند هوای بهار) نیز با جنباندن و روان‌کردن رطوبت‌ها، بدن را مرطوب‌تر می‌کند.
توجه به موارد بالا، برای جلوگیری از تجمع رطوبات زائد و کاهش کیفیت تری ضروری است، ولی برای تحلیل تری‌های موجود و زائد بدن، لازم است اسباب تحلیل و خشک‌کردن آنها را فراهم‌کرد.
دکتر رضایی پور
خشکی کیفیتی است که سبب سختی، ثبات و استحکام اجسام میشود.
گرمی کیفیتی است که سبب‌می‌شود اجزای اجسام ازهم‌دورشوند و سبک‌گردند.
سردی کیفیتی است که سبب‌می‌شود اجزای اجسام به هم نزدیک و متراکم شوند.
یکی از اصلی‌ترین دلایل چاقی در همه‌جای دنیا، افزایش کالری دریافتی است. مهم‌ترین دلایل این پرخوری، مزه‌ها، تنوع غذاها و سهم‌های غذایی زیاده‌ازحد هستند. مزه غذا یکی از اصلی‌ترین عناصر تحریکی برای واکنش‌های لذت‌بخش است. ازسوی‌دیگر چنانچه غذاهای متنوعی دردسترس افراد باشند، دریافت کالری بالامی‌رود؛ یعنی افراد، زمانی که انتخاب‌های زیادی در دریافت غذا دارند، بیشتراز زمانی که تنها یک‌نوع غذا موجود است، غذا می‌خورند و به‌طورطبیعی هنگامی که یک‌نوع غذا مصرف‌می‌شود، تمایل به مصرف دیگرغذاها کم میشود. به‌علاوه سهم‌های غذای بیش‌ازحد (مثل حجم و کالری زیاد غذا در وعده‌های غذایی رستوران‌ها و فست‌فودی‌ها)، می‌تواند باعث پرخوری فعال شود.
کم‌فعالیتی و سبک زندگی بی‌تحرک، به‌همراه پرخوری مزمن، منجر به افزایش‌وزن میشود. شاید بتوان‌گفت مهم‌ترین عامل افزایش معضل چاقی، جامعه بی‌تحرک است. امروزه افراد کمتری ورزش‌می‌‌کنند و بیشتر افراد، فعالیت‌های کم‌تحرکی چون تماشای تلویزیون، استفاده از رایانه برای کارهای روزانه یا استفاده زیاد از خودرو دارند.
ژنتیک از عوامل مهمی است که در چاقی و تنظیم وزن نقش دارد و از دسترس و کنترل ما نیز خارج است. ژنتیک با تنظیمات کوتاه و درازمدت، می‌تواند در تعیین سیری و گرسنگی و رفتار تغذیه‌ای نقش داشته‌باشد.
دانشمندان بین چاقی و بیماری‌های التهابی چون اختلالات قلبی، برخی سرطان‌ها و دیابت نوع ۲، ارتباط مستقیم یافته‌اند. یعنی در بدن افراد چاق، سیگنال‌های متابولیکی رهامی‌شود و در درازمدت موجب آسیب بافتی و التهاب مزمن می‌گردد. همچنین پرخوری مزمن، سبب ایجاد التهاب، افزایش وزن و مقاومت به انسولین میشود. یعنی بین چاقی و التهاب، ارتباطی دوسویه وجود دارد که موجب برقراری یک چرخه معیوب میشود.
خواب کم باعث تغییر در تنظیم گرسنگی و اشتها میشود. بنابراین کم‌خوابی می‌تواند مقدار، ترکیب و توزیع دریافت غذایی را تغییردهد و در چاقی اپیدمیک نقش داشته‌باشد. افراد ممکن است با تغییر شیفت کاری، قرارگرفتن در معرض نور در شب، یا اختلال در ریتم شبانه روزی زندگی، دچار چاقی شوند.
استرس نیز با تحریک ترشح هورمون کورتیزول، یکی‌دیگر از عواملی است که با چاقی ارتباط دارد.
به‌طورکلی سبب‌شناسی بیماری چاقی، بسیار پیچیده و وابسته به چند عامل است. برخی از این عوامل، ازجمله سن، ژنتیک و جنس، خارج از کنترل فرد است، اما مواردی چون الگوی زندگی و عوامل محیطی در کنترل ماست.
منبع: کتاب چاقی و اصول درمان آن
نویسندگان: دکتر ناصر رضایی‌پور، زهرا قاضی‌مرادی
آشنایی با ویژگی‌های چند رژیم رایج
لاغری و رژیم از دیدگاه طب ایرانی
نکته های مهم درباره اصول درست کاهش وزن
ازآنجاکه مزاج عضله یا گوشت، گرم‌وتر و مزاج چربی یا پیه، سردوتر است، افراد عضلانی دچار غلبه گرمی و تری، و افراد پرچربی دچار غلبه سردی و تری می‌شوند. به دلیل مزاج گرم‌ترِ جنس مذکر نسبت به جنس مؤنث، چاقی گوشتی در مردان و چاقی پیهی در زنان شایع‌تر است.
دکتر رضایی پور