چه زمانی فرد چاق محسوب میشود؟+(علل-راهکار)

چاقی به افزایش غیرطبیعی چربی بدن گفته می‌شود که می‌تواند خطر بیماری‌های مزمن را افزایش دهد. در این مطلب، تعریف چاقی، شاخص توده بدنی (BMI) و روش‌های کنترل وزن بررسی شده است.

چه زمانی فرد چاق محسوب میشود؟

هر اندام می‌تواند از جهت حجم، کوچک یا بزرگ شود. در فرایند «رشد» که مرز آن تا ۳۰سالگی است، اندام‌ها و بدن، در ابعاد سه‌گانه یعنی طول، عرض و ارتفاع، بزرگ می‌شوند؛ ولی اگر بزرگ‌شدن اندام‌ها یا بدن، در یک یا دو بُعد باشد، به آن «افزایش حجم» گفته‌می‌شود. حال اگر این افزایش حجم، بدون زیادشدن وزن باشد، در طب ایرانی به آن «تَخلخُل» می‌گوییم ولی اگر با افزایش حجم، افزایش وزن نیز همراه باشد، «چاقی» نامیده‌می‌شود.

درسوی‌دیگر نیز اگر کوچک‌شدن اندام‌های بدن، همراه با کاهش وزن نباشد، به آن «تراکم بافت» می‌گویند ولی چنان‌چه به کاهش وزن بیانجامد، «لاغری» نامیده‌می‌شود. اهمیت این مفاهیم زمانی آشکارمی‌شود که بدانیم در روند درمان چاقی به روش طب ایرانی، ممکن است با همه‌ یا بخشی از این حالات مواجه‌شویم و لازم است افراد چاق، پیش‌از آغاز درمان خود، دراین‌باره آگاهی کامل داشته‌باشند.

برای هر فرد، دو نوع وزن متفاوت می‌توان تعریف‌کرد: «وزن طبیعی» و «وزن تناسب‌اندامی». یعنی وزن طبیعی یک شخص، ممکن است در فرد دیگری با همان قد، چاقی تلقی‌شود یا وزن تناسب‌اندامی، در فردی وزن طبیعی و در دیگری چاقی یا لاغری غیرطبیعی به‌شمارآید.

محاسبه وزن مناسب با فرمول شاخص توده بدنی

وزن تناسب‌اندامی، وزنی است که در آن، اندام‌های بدن با هم متناسب‌اند. به‌بیان‌دیگر، توازن میانِ وزن و قد فرد، بدون توجه به ترکیب بدنی و میزان چربی و عضله آن را تناسب اندام می‌گویند.

از دیدگاه مکتب طب ایرانی، وزن تناسب‌اندامی لزوماً همان وزن سلامتی و طبیعی نیست. درواقع وزنی که سبب تناسب اندام در افراد می‌شود، به‌طوری‌که فرد خود را خوش‌اندام می‌نامد، در هر فرد نسبت به فرد دیگر، بسیارمتفاوت است. از این دیدگاه یک فرد بلندقد لاغراندام، برای آنکه به تناسب‌اندام برسد، باید بیشتر از چیزی که در جداول معروف تناسب قد و وزن و سن آمده، وزن اضافه‌کند. هرچند ممکن است این وزن، غیرطبیعی باشد و چاقی به‌حساب‌بیاید. برعکس، یک فرد کوتاه‌قد با استخوان‌بندی درشت، برای آنکه به وزن تناسب‌اندامی برسد، ممکن است نیازمند کاهش‌وزنی بسیاربیشتر از آن چیزی باشد که در جداول مربوط به قد و وزن آمده و این وزن، ممکن است لاغری غیرطبیعی محسوب‌شود. بنابراین وزن تناسب‌اندامی وقتی قابل‌قبول است که فرد در آن وزن، نشانه‌های وزن طبیعی را داشته‌باشد که عبارتنداز:

• 1. نداشتن احساس سنگینی هنگام فعالیت بدنی
• 2. احساس نشاط درونی
• 3. وجود شادابی جنسی که نشان‌دهنده سلامت کامل است.

از نگاه طب ایرانی، اعداد جداول تناسب‌اندامی و فرمول‌های پیشنهادی مانند BMI‌ زمانی موردقبول‌اند که با نشانه‌های وزن طبیعی منطبق ‌باشند و هرگاه چنین محاسباتی باعث ایجاد نقص در این نشانه‌ها شوند، غیرقابل‌قبول بوده و فرد خواستار تندرستی، باید تا پیدایش نشانه‌های مورداشاره، درجهت کاهش یا افزایش وزن خود تلاش‌کند. به‌عبارت‌دیگر، در طب ایرانی، هدف از کاهش وزن و درمان چاقی، دستیابی به تندرستی است، نه زیبایی و تناسب‌اندام. البته این مکتب طبی برای تناسب‌اندام، یعنی لاغرکردن موضعی یا چاق‌کردن موضعی اندام‌ها نیز راهکارهای مؤثری چون ماساژ‌های درمان سلولیت برای کاهش سایزهای موضعی یا ماساژهای خاص بزرگ‌کردن اندام‌هایی مانند پستان‌ها یا صورت دارد که جدا از درمان چاقی یا لاغری عمومی، به آن می‌پردازد.

چاقی را با اضافه وزن اشتباه نگیرید!

اضافه‌وزن می‌تواند دو نوع مجاز یا غیرمجاز باشد.
منظور از اضافه‌وزن مجاز، افزایش وزن بدن به گونه‌ای است که سبب بروز اختلال در عملکرد طبیعی اندام‌ها نشود؛
ولی اضافه‌وزن غیرمجاز یا چاقی، یعنی افزایش وزنی که در عملکرد اعضای بدن اختلال ایجادکند، که زمینه‌ساز ابتلا به بیماری‌های بسیاری از جمله بیماری‌های قلبی- عروقی، تنفسی، دیابت، ضعف جنسی، نازایی و... است.
در تعریف فیزیولوژیک، چاقی به تجمع غیرطبیعی و بیش‌ازحد چربی در بافت آدیپوز  گفته‌می‌شود، که سلامتی را به‌خطرمی‌اندازد. از آنجاکه اندازه‌گیری بافت چربی به‌صورت مستقیم سخت است، به توصیه سازمان جهانی بهداشت (WHO) یکی از روش‌های سنجش چاقی، استفاده از فرمول  BMIاست.

مهم ترین دلایل چاقی

خوب است بدانید که از دیدگاه طب سنتی ایرانی هم چاقی دو نوع است:
چاقی به‌علت تولید زیاد و تجمع بافت چربی که به آن چاقی پیهی می‌گویند
و چاقی به‌خاطر تولید زیاد گوشت و عضله یا همان چاقی گوشتی.
ازآنجاکه مزاج عضله یا گوشت، گرم‌وتر و مزاج چربی یا پیه، سردوتر است، افراد عضلانی دچار غلبه گرمی و تری، و افراد پرچربی دچار غلبه سردی و تری می‌شوند. به دلیل مزاج گرم‌ترِ جنس مذکر نسبت به جنس مؤنث، چاقی گوشتی در مردان و چاقی پیهی در زنان شایع‌تر است.

اسباب و علل چاقی:

الف) علل چاقی از دیدگاه طب ایرانی و مزاج‌شناسی:

برای آنکه لاغر شویم، نخست باید بدانیم که به کدام‌یک از انواع چاقی دچاریم و علت چاق‌شدن‌مان چیست.

برای تشخیص نوع ترکیب بدن (گوشتی یا پیهی)، از لمس عضلات بدن استفاده‌می‌کنیم. چنانچه عضلات بدن، سفت باشند و پُری در مکان‌های مربوط به گوشت باشد، فرد عضلانی است ولی اگر عضلات بدن، نرم و شُل باشند و چاقی در مکان‌های خاص چربی، مثل شکم و غبغب باشد، چربی زیادی دارد.

برای افزایش حجم، چه با افزایش وزن همراه باشد و چه نباشد، بدن نیازمند کیفیت «تری» است؛ برای کاهش حجم، بدون کاهش وزن، نیازمند کیفیت «سردی» و برای کاهش حجم با کاهش وزن، نیازمند کیفیت «خشکی». هردوی این ترکیب بدن‌ها، در «کیفیت تری» مشترک هستند، یعنی مزاج گوشت، «گرم و تر» و مزاج چربی، «سرد و تر» است. پس روشن می‌شود که کیفیت «تری» در بروز انواع چاقی نقش به‌سزایی دارد و اگر بتوانیم «تری» زیاده بدن را کم‌‌کنیم، توانسته‌ایم در مبارزه با چاقی، گام مؤثری برداریم.

تری چیست؟

«تری» باعث ویژگی انعطاف‌پذیری اجسام می‌شود. در میان خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها هم، کیفیت «تری» یعنی وقتی وارد بدن شدند و مراحل هضم و جذب را گذراندند،‌ موجب افزایش «تری» و «انعطاف» بدن می‌شوند.
یادآوری‌می‌کنیم که «تری» سبب اصلی چاقی و افزایش وزن است. حال ببینیم علل افزایش بیمارگونه تری در بدن چیست.

علل افزایش تری بدن:

• بی‌تحرکی و کم‌تحرکی:

حرکت و ورزش، با برانگیختن گرمی بدن، باعث تحلیل و دفع رطوبت‌های زیادیِ ناشی از تغذیه، و همچنین تعادل در رطوبت‌های مفید بدن می‌شود. کم‌تحرکی و ورزش‌نکردن هم موجب افزایش تری بدن و چاقی می‌شود.

• خواب زیاد:

خواب زیاد و درازمدت، موجب کم‌شدن حرارت بدن و درنتیجه کاهش تحلیل و افزایش تری بدن می‌شود.

• تجمع مواد زائد در بدن:

مواد زائد بدن، مانند ادرار، عرق، خون عادت ماهانه و...، باید در زمان‌های معین و از مجاری طبیعی، از بدن خارج‌شوند وگرنه با تجمع در بافت‌های مختلف، باعث چاقی عمومی یا موضعی، و اشکال در عملکردهای بدنی می‌شوند.

• دفع بیش‌ازحد خلط صفرا:

بدن ما برای تحلیل طبیعی رطوبت‌ها، همواره به میزان معینی «صفرا» نیازمند است. در صورت دفع بیش‌ازحد خلط صفرا، مانند زیاده‌روی در مصرف صفرابُرها (مثل ترشی‌ها)، حرارت و خشکی ناشی از وجود این خلط، کاهش‌یافته و درنتیجه تری بدن زیادمی‌شود.

• پُرخوری و پُرنوشی:

خلط اصلی تغذیه‌کننده بدن، خلط خون است که کیفیت «گرمی و تری» دارد. با مصرف‌شدن این خلط، بدن نیازمند غذای تازه می‌شود و اگر غذای جایگزین،‌ بیش از غذای مصرفی باشد، کیفیت «تری» خلط خون سبب افزایش تری در بدن می‌شود. همچنین با پرخوری مکرر، گوارش انسان، ضعیف و ناقص می‌شود و مواد زائدی تولید‌می‌شوند که دفع آنها خیلی سخت است و تجمع آنها موجب افزایش تری در بدن می‌شود.

• زیادخوردن غذاها و میوه‌های تر:

زیادخوردن خوراکی‌های تر، موجب انباشت تری در بدن می‌شود. از سویی همین «تری» سبب کاهش حرارت شده، تحلیل رطوبت‌ها را کم‌می‌کند. مجموعه این اتفاقات، موجب افزایش تری بدن می‌شود.

• حمام معتدل:

حمام معتدل با حرارت کم، موجب تعریق زیاد و دفع رطوبات بدن نمی‌شود؛ چون خیس‌شدن سطح بدن، باعث جلوگیری از تحلیل شده و درنتیجه رطوبت زائد در بدن زیاد می‌شود. چنانچه حمام پس‌از صرف غذا باشد، تجمع تری در بدن بیشتر هم می‌شود.

• استفاده از وان و جکوزی:

نشستن در آب ولرم، به‌ویژه در فصول معتدل، به سبب ترشدن سطح بدن و ازبین‌نرفتن رطوبات، موجب افزایش تری در بدن می‌شود.

• تأثیر هوا و داروهای موضعی:

هوای سرد و پمادها یا کِرم‌های دارای طبع سرد، موجب بسته‌شدن منافذ سطحی پوست و جلوگیری از خروج رطوبت‌های زائد بدن می‌شوند. ازسوی‌دیگر هوای معتدل (مانند هوای بهار) نیز با جنباندن و روان‌کردن رطوبت‌ها، بدن را مرطوب‌تر می‌کند.

• شادی و نشاط

توجه به موارد بالا، برای جلوگیری از تجمع رطوبات زائد و کاهش کیفیت تری ضروری است، ولی برای تحلیل تری‌های موجود و زائد بدن، لازم است اسباب تحلیل و خشک‌کردن آنها را فراهم‌کرد.

خشکی چیست؟

خشکی کیفیتی است که سبب سختی، ثبات و استحکام اجسام می‌شود.

گرمی چیست؟ «گرمی» سبب دورشدن اجزای اجسام ازهم و سبک‌شدن آنها می‌شود. سردی چیست؟ «سردی» سبب‌می‌شود که اجزای اجسام به هم نزدیک شده، متراکم ‌شوند.

مهم ترین دلایل اضافه وزن

مهم‌ترین علل چاقی از دیدگاه دانش تغذیه:

• پرخوری و افزایش کالری دریافتی:

یکی از اصلی‌ترین دلایل چاقی در همه‌جای دنیا، افزایش کالری دریافتی است. مهم‌ترین دلایل این پرخوری، مزه‌ها، تنوع غذاها و سهم‌های غذایی زیاده‌ازحد هستند. طعم غذا یکی از اصلی‌ترین علت‌های واکنش‌های لذت‌بخش است. ازسوی‌دیگر چنانچه غذاهای متنوعی دردسترس افراد باشند، دریافت کالری بالامی‌رود؛ یعنی افراد، زمانی که انتخاب‌های زیادی در دریافت غذا دارند، بیشتراز زمانی که تنها یک‌نوع غذا موجود است، غذا می‌خورند و به‌طورطبیعی هنگامی که یک‌نوع غذا مصرف‌می‌شود، تمایل به مصرف دیگرغذاها کم می‌شود. به‌علاوه سهم‌های غذای بیش‌ازحد (مثل حجم و کالری زیاد غذا در وعده‌های غذایی رستوران‌ها و فست‌فودی‌ها)، می‌تواند باعث پرخوری فعال شود.

• فعالیت بدنی ناکافی:

کم‌فعالیتی و سبک زندگی بی‌تحرک، به‌همراه پرخوری مزمن، منجر به افزایش‌وزن می‌شود. شاید بتوان‌گفت مهم‌ترین عامل افزایش معضل چاقی، جامعه بی‌تحرک است. امروزه افراد کمتری ورزش‌می‌‌کنند و بیشتر افراد، فعالیت‌های کم‌تحرکی چون تماشای تلویزیون، استفاده از رایانه برای کارهای روزانه یا استفاده زیاد از خودرو دارند.

• ژنتیک:

ژنتیک، ازسویی در چاقی و تنظیم وزن نقش دارد و ازسوی‌دیگر در کنترل ما نیست. عوامل ژنتیک، با تنظیمات کوتاه‌مدت و درازمدت، می‌توانند در رفتار تغذیه‌ای نقش داشته‌باشد.

• التهاب:

دانشمندان بین چاقی و بیماری‌های التهابی چون اختلالات قلبی، برخی سرطان‌ها و دیابت نوع ۲، ارتباط مستقیم یافته‌اند. یعنی در بدن افراد چاق، پالس‌های متابولیک آزادمی‌شود که در طولانی‌مدت، باعث التهاب و آسیب‌های بافتی می‌شوند. همچنین پرخوری مزمن، سبب ایجاد التهاب، افزایش وزن و مقاومت به انسولین می‌شود. یعنی بین التهاب و چاقی، ارتباطی دوطرفه هست که باعث ایجاد یک سیکل معیوب می‌شود.

• اختلال خواب و استرس:

کم‌خوابی موجب اشکال در تنظیم گرسنگی و اشتها می‌شود و می‌تواند با تغییر در میزان، ترکیب و توزیع دریافت مواد غذایی، در چاقی نقش داشته‌باشد. افراد ممکن است با تغییر شیفت کاری، قرارگرفتن در معرض نور در شب، یا اختلال در ریتم شبانه‌روزی زندگی، دچار چاقی شوند.

• استرس نیز با تحریک ترشح هورمون کورتیزول، یکی‌دیگر از عواملی است که با چاقی ارتباط دارد.

معرفی بهترین راه های پیشگیری از چاق شدن

به‌طورکلی سبب‌شناسی چاقی، پیچیده و چندعاملی است. برخی از این عوامل، ازجمله سن، ژنتیک و جنس، خارج از کنترل فرد است، اما مواردی چون الگوی زندگی و عوامل محیطی در کنترل ماست.

چه وقت چاقی بیماری است؟

وزنی مطلوب است که در آن، فرد سهم درستی از عضله، استخوان، چربی و دیگر بافت‌ها، و درنتیجه، توان و انرژی کافی برای نیازمندی‌های روزانه همراه با سلامتی را داشته‌باشد. درواقع وزن طبیعی هر فرد، صرف‌نظر از گروه سنی یا نوع استخوان‌بندی، وزنی است که در آن، همه اندام‌های بدن، اعمال مربوط به خود را، به‌درستی انجام‌می‌دهند و اگر بدن از آن وزن خارج‌شود، عملکرد برخی یا همه اعضای بدن دچار اشکال می‌شود. فردی که دارای وزن سلامتی است، نشاط درونی، امید به زندگی و نشاط جنسی دارد و هنگام فعالیت بدنی، احساس سنگینی نمی‌کند. این محدوده وزنی برای افراد مختلف، و برای یک فرد در سنین مختلف، می‌تواند متفاوت باشد. پس وزن مطلوب، بسیار فراتر از اعداد و ارقام ساده که هنگام ایستادن روی ترازو دیده‌می‌شود، است.
در اینجا باید به دو واقعیت مهم توجه‌کرد: یک اینکه وزن بدن از مواد گوناگون بسیاری تشکیل‌شده و دو اینکه سهم اجزای بدن در ایجاد وزن، متفاوت است.

<

  منبع: کتاب چاقی و اصول درمان آن؛ نویسندگان: دکتر ناصر رضایی‌پور، زهرا قاضی‌مرادی​