هر اندام می‌تواند از جهت حجم، کوچک یا بزرگ شود.
در فرایند «رشد» که مرز آن تا ۳۰سالگی است، اندام‌ها و بدن، در ابعاد سه‌گانه یعنی طول، عرض و ارتفاع، بزرگ می‌شوند؛ ولی اگر بزرگ‌شدن اندام‌ها یا بدن، در یک یا دو بُعد باشد، به آن «افزایش حجم» گفته‌می‌شود. حال اگر این افزایش حجم، بدون زیادشدن وزن باشد، در طب ایرانی به آن «تخلخل» می‌گوییم ولی اگر با افزایش حجم، افزایش وزن نیز همراه باشد، «چاقی» نامیده‌می‌شود.
درسوی‌دیگر نیز اگر کوچک‌شدن اندام‌های بدن، همراه با کاهش وزن نباشد، به آن «تراکم بافت» می‌گویند ولی چنان‌چه به کاهش وزن بیانجامد، «لاغری» نامیده‌می‌شود.
برای هر فرد، دو نوع وزن متفاوت می‌توان تعریف‌کرد: «وزن طبیعی» و «وزن تناسب‌اندامی». یعنی وزن طبیعی یک شخص، ممکن است در فرد دیگری با همان قد، چاقی تلقی‌شود یا وزن تناسب‌اندامی، در فردی وزن طبیعی و در دیگری چاقی یا لاغری غیرطبیعی به‌شمارآید.
وزنی مطلوب است که در آن، فرد سهم درستی از عضله، استخوان، چربی و دیگر بافت‌ها، و درنتیجه، توان و انرژی کافی برای نیازمندی‌های روزانه همراه با سلامتی را داشته‌باشد. درواقع وزن طبیعی هر فرد، صرف‌نظر از گروه سنی یا نوع استخوان‌بندی، وزنی است که در آن، همه اندام‌های بدن، اعمال مربوط به خود را، به‌درستی انجام‌می‌دهند و اگر بدن از آن وزن خارج‌شود، عملکرد برخی یا همه اعضای بدن دچار اشکال میشود. فردی که دارای وزن سلامتی است، نشاط درونی، امید به زندگی و نشاط جنسی دارد و هنگام فعالیت بدنی، احساس سنگینی نمی‌کند. این محدوده وزنی برای افراد مختلف، و برای یک فرد در سنین مختلف، می‌تواند متفاوت باشد. پس وزن مطلوب، بسیار فراتر از اعداد و ارقام ساده که هنگام ایستادن روی ترازو دیده‌می‌شود، است.
در اینجا باید به دو واقعیت مهم توجه‌کرد: یک اینکه وزن بدن از مواد گوناگون بسیاری تشکیل‌شده و دو اینکه سهم اجزای بدن در ایجاد وزن، متفاوت است.
وزن تناسب‌اندامی، وزنی است که در آن، اندام‌های بدن با هم متناسب‌اند. به‌بیان‌دیگر، توازن میانِ وزن و قد فرد، بدون توجه به ترکیب بدنی و میزان چربی و عضله آن را تناسب اندام می‌گویند.
از دیدگاه مکتب طب ایرانی، وزن تناسب‌اندامی لزوماً همان وزن سلامتی و طبیعی نیست. درواقع وزنی که سبب تناسب اندام در افراد میشود، به‌طوری‌که فرد خود را خوش‌اندام می‌نامد، در هر فرد نسبت به فرد دیگر، بسیارمتفاوت است. از این دیدگاه یک فرد بلندقد لاغراندام، برای آنکه به تناسب‌اندام برسد، باید بیشتر از چیزی که در جداول معروف تناسب قد و وزن و سن آمده، وزن اضافه کند. هرچند ممکن است این وزن، غیرطبیعی باشد و چاقی به‌حساب‌بیاید. برعکس، یک فرد کوتاه‌قد با استخوان‌بندی درشت، برای آنکه به وزن تناسب‌اندامی برسد، ممکن است نیازمند کاهش‌وزنی بسیاربیشتر از آن چیزی باشد که در جداول مربوط به قد و وزن آمده و این وزن، ممکن است لاغری غیرطبیعی محسوب‌شود. بنابراین وزن تناسب‌اندامی وقتی قابل‌قبول است که فرد در آن وزن، نشانه‌های وزن طبیعی را داشته‌باشد که عبارتنداز: 1. نداشتن احساس سنگینی هنگام فعالیت بدنی 2. احساس نشاط درونی و 3. وجود نشاط جنسی که نشان‌دهنده کمال سلامت است.
از نگاه طب ایرانی، اعداد جداول تناسب‌اندامی و فرمول‌های پیشنهادی مانند BMI زمانی موردقبول‌اند که با نشانه‌های وزن طبیعی منطبق باشند و هرگاه چنین محاسباتی باعث ایجاد نقص در این نشانه‌ها شوند، غیرقابل‌قبول بوده و فرد خواستار تندرستی، باید تا پیدایش نشانه‌های مورداشاره، درجهت کاهش یا افزایش وزن خود تلاش‌کند. به‌عبارت‌دیگر، در طب ایرانی، هدف از کاهش وزن و درمان چاقی، دستیابی به تندرستی است، نه زیبایی و تناسب‌اندام. البته این مکتب طبی برای تناسب‌اندام، یعنی لاغرکردن موضعی یا چاق‌کردن موضعی اندام‌ها نیز راهکارهای مؤثری چون ماساژهای درمان سلولیت برای کاهش سایزهای موضعی یا ماساژهای خاص بزرگ‌کردن اندام‌هایی چون پستان‌ها یا صورت دارد که مستقل از درمان چاقی یا لاغری عمومی بدن به آن می‌پردازد.
اضافه‌وزن بر دو نوع است: مجاز و غیرمجاز.
منظور از اضافه‌وزن مجاز، افزایش وزن بدن به گونه‌ای است که سبب بروز اختلال در عملکرد طبیعی اندام‌ها نشود؛
ولی اضافه‌وزن غیرمجاز یا چاقی، یعنی افزایش وزنی که در عملکرد اعضای بدن اختلال ایجاد کند، که زمینه‌ساز ابتلا به بیماری‌های بسیاری از جمله بیماری‌های قلبی- عروقی، تنفسی، دیابت، ضعف جنسی، نازایی و... است.
در تعریف فیزیولوژیک، چاقی به تجمع غیرطبیعی و بیش‌ازحد چربی در بافت آدیپوز گفته‌می‌شود، که سلامتی را به‌خطرمی‌اندازد. از آنجاکه اندازه‌گیری بافت چربی به‌صورت مستقیم سخت است، به توصیه سازمان جهانی بهداشت (WHO) یکی از روش‌های سنجش چاقی، استفاده از فرمول BMIاست.
منبع: کتاب چاقی و اصول درمان آن
نویسندگان: دکتر ناصر رضایی‌پور، زهرا قاضی‌مرادی
آشنایی با ویژگی‌های چند رژیم رایج
لاغری و رژیم از دیدگاه طب ایرانی
اهمیت این مفاهیم زمانی آشکارمی‌شود که بدانیم در روند درمان چاقی به روش طب ایرانی، ممکن است با همه یا بخشی از این حالات مواجه‌شویم و لازم است افراد چاق، پیش‌از آغاز درمان خود، دراین‌باره آگاهی کامل داشته‌باشند.
دکتر رضایی پور