بایدها و نبایدهای حجامت در گفتگو با دکتر ناصر رضایی‌پور

مصاحبه به تاریخ دوازدهم تیر ماه 1391

دكتر ناصررضایی‌پور در گفت‌وگو با خبرنگار «سلامت» خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، با بیان اینكه ‌کاربست روش‌های گوناگون پاکسازی بدن، یکی از مهم‌ترین راه‌ها‌ی نگاه‌داشت تندرستی و پیشگیری از بیماری‌ها در مکتب طب سنتی ایران است، عنوان‌كرد: حکمای مکتب طب سنتی ایران برای پیشگیری از پیدایش مواد زاید و تباه در بدن و یا دفع آنها، تدابیری اندیشیده بودند تا افراد با مزاج‌ها‌ی گوناگون بدانند که با توجه به مزاج و شرایط بدنی و همچنین ویژگی‌های اقلیمی، فصلی و زیستی خود، باید چه پاکسازی‌هایی را انجام‌دهند تا از مزاج مناسب خود خارج نشوند و یا اگر دچار بیماری شدند، بتوانند آسان‌تر و زودتر به تندرستی بازگردند.

به گفته این دستیار دكترای تخصصی طب سنتی ایران، هر یک از این روش‌های پاکسازی و از جمله حجامت، قواعد، نکته‌ها‌ و ریزبینی‌ها‌ی فراوانی دارند که توجه به آنها بسیار ضروری است و عدم توجه به آنها از سوی پزشک، فرد حجامت‌کننده و همچنین بیمار، می‌تواند موجب عوارض و گرفتاری‌هایی شود.

دکتر رضایی‌پور در توضیح انواع حجامت گفت: نوع اول، حجامت با خون‌گیری یا حجامت تر یا حجامت با شرط است. در این روش پس از بادکش کردن ناحیه مورد نظر، با استفاده از تیغ ظریف و استریل یک‌بارمصرف، خراش‌هایی روی پوست ناحیه مورد نظر ایجاد شده و با بادکش‌های بعدی، مقداری خون، بنا بر تشخیص و صلاح‌دید پزشک خارج می‌شود.
وی اضافه كرد: نوع دوم، حجامت بدون خون‌گیری یا حجامت خشک یا حجامت بلاشرط است که در آن تنها بادکش انجام می‌شود و امروزه نیز با عنوان بادکش شناخته می‌شود.

این دستیار دكترای تخصصی طب سنتی ایران با اشاره به اینكه حجامت همراه با خون‌گیری، یک روش پاکسازی بخش‌های سطحی بدن از مواد زاید است گفت: این مواد، یا طبیعی هستند و صرفاً مقدارشان به‌طور غیرعادی افزایش یافته و در بدن انباشته شده‌اند و یا اینكه دچار دگرگونی شده، به حالت غیرطبیعی درآمده و در بدن تجمّع یافته‌اند.

وی تأكید كرد: از نگاه حکیمان بزرگ طب ایرانی، حجامت تنها موادی را که در مویرگ‌های پوست و عضلات سطحی بدن گرد آمده‌اند، خارج‌می‌کند و بر خلاف «فصد»، یک روش پاکسازی عمقی به‌شمار نمی‌آید. به همین خاطر اگر نشانه‌ها‌ی زیادی و یا تباهی خون یا اخلاط دیگر در اعضای محیطی بدن پدید نیامده باشد، نباید حجامت‌کرد. زیرا نه‌تنها نیازی به آن نیست، بلکه موجب خروج مواد لازم و مورد نیاز بدن و سبب ضعف عضو نیز می‌شود. 

وی در پاسخ به این پرسش كه «آیا با توجه به اینكه گسترش و به‌كارگیری طب سنتی همواره با واكنش‌هایی از سوی پزشكان روبرو بوده است، آیا ترویج حجامت برای حفظ تندرستی امری ضروری به‌نظر می‌رسد یا خیر؟» عنوان‌كرد: حجامت و دیگر روش‌های خون‌گیری، روش‌هایی مؤثری در پاکسازی بدن و نگاهداشت تندرستی هستند. اما باید توجه داشت که این روش‌ها ابزارهای مفیدی در اختیار پزشک متخصص آگاه و زبردست هستند و به هیچ روی نباید خودسرانه و بدون آگاهی از شرایط ویژه و نکات ریز مستتر در آنها از این روش‌ها بهره جست. 

دکتر رضایی‌پور ضمن انتقاد از رواج اطلاعات نادرست در خصوص انجام عمل حجامت اظهار‌كرد: متأسفانه امروز به شکل نادرستی به استفاده از حجامت و فصد در جامعه دامن زده شده و حتی این‌طور القا شده که مردم، بدون مراجعه به پزشک و تشخیص قطعی لزوم انجام حجامت، می‌توانند به مرکزی مراجعه و تقاضای حجامت کنند.

وی با بیان اینكه باید برای احیا و گسترش استفاده از دانش حکمی طب سنتی ایران تلاش‌کرد، اظهاركرد: همچنین لازم است در دانشگاه‌ها هم میدان را برای پژوهش در حوزه‌های مختلف آن، از جمله روش‌های مختلف خون‌گیری، گشود تا با انجام مطالعات فراوان و تولید اسناد و مقالات علمی، مفید بودن این اعمال به لحاظ علمی ثابت شود و قواعد و قوانین آنها هم دقیقاً تعیین گردد. 

این دستیار دكترای تخصصی طب سنتی ایران اضافه‌كرد: از سوی دیگر باید وزارت بهداشت و متولیان سلامت جامعه نیز از کارهای غیرعلمی و افراط و تفریط در این حوزه‌ها جلوگیری‌کنند تا کار، تنها در دست متخصصان دانشگاهی طب سنتی ایران باشد.

رضایی‌پور درباره ارتباط میان طبع افراد با انجام عمل حجامت گفت: کسانی که تندرست هستند و مزاج صحّی سرد یا خشک دارند، یا دچار خشکی و سردی در پوست و عضلات هستند، نباید روش‌های دفعی که موجب کاهش گرمی و تری بدن می‌شود را به کار ببندند که از جملۀ این روش‌ها حجامت است. ازهمین‌رو گفته شده است پس از شصت سالگی نباید حجامت‌کرد، زیرا موجب غلبۀ خشکی و سردی بر پوست، عضلات و بدن می‌شود.

این دستیار دكترای تخصصی طب سنتی ایران، با اشاره به اینكه حکمای ایرانی انجام حجامت برای کودکان زیر دو سال را نیز جایز ندانسته‌اند، اظهاركرد: كم‌بنیه بودن و عدم استقامت اندام‌های کودک، با حجامت سازگار نیست و حجامت در کودک زیر دو سال، می‌تواند موجب ضعف پایدار و دراز‌مدت در وی شود.

دکتر رضایی‌پور، بهار را شایسته‌ترین فصل برای حجامت (به‌ویژه برای مقاصد پیشگیرانه) دانست و گفت: البته در فصول دیگر نیز به حسب تشخیص طبیب آگاه و با ملاحظات گوناگون، می‌توان حجامت را به‌ کار برد ولی باید دانست که عمل حجامت در هر فصلی که انجام شود، تابع ضوابط و پیش‌شرط‌ها‌ی خاصی است که در منابع طب سنتی بیان شده و نادیده گرفتن آنها می‌تواند به مخاطرات و صدمات متعددی بیانجامد و چه بسا به تشدید بیماری منجر شود.

وی با اشاره به اینكه «به رأی حکیمان، سودمندی حجامت و نیز دیگر روش‌ها‌ی درمانی، مطلق نیست و بستگی به مزاج، سن، جنسیت، فصل، زمان و مکان حجامت دارد» عنوان‌كرد: حتی گفته شده است روزهای خاصی در ماه و سال با توجه به شرایط بدن و موقعیت مواد زاید، برای حجامت بهتر هستند و در روزهای دیگری نیز بهتر است این عمل انجام نشود.
این دستیار دكترای تخصصی طب سنتی ایران ادامه‌داد: به‌عنوان‌مثال، اگر میزان مواد زاید در بدن فرد بسیار زیاد و فراگیر باشد یا فرد، بسیار تنومند و فربه باشد، نباید حجامت کند، زیرا نمی‌تواند به اندازه کافی مواد تباه یا افزایش‌یافته را به‌ویژه از بخش‌های عمقی بدن، دفع‌کند و سودی برای شخص ندارد و ممکن است باعث زیان‌هایی هم بشود.
رضایی‌پور ضمن تأكید بر اینكه در بسیاری از موارد، حجامت هرگز نباید پیش از درمان‌های مقدماتی تغذیه‌ای و دارویی انجام شود، اظهار‌كرد: به‌کار بستن این درمان‌های مقدّماتی غذایی و دارویی، بسیار ضروری است و بدون در نظر داشتن برخی ملاحظات، حجامت، موجب دفع مواد بی‌زیان و مفید از بدن می‌شود و به ضعف عضو منجر می‌شود. 
این دستیار دكترای تخصصی طب سنتی ایران تأکید‌کرد که لازم است زنان باردار از روش‌ها‌ی گوناگون دفع مواد از بدن، مانند فصد و حجامت و اسهال و قی خودداری‌کنند، مگر آنکه ضرورت شدیدی در میان آید که تشخیص آن نیز به عهده پزشکان حاذق و متخصص است.

دکتر ناصر رضایی‌پور، در پاسخ به این پرسش كه «آیا انجام عمل حجامت با اهدای خون منافاتی ندارد؟»، عنوان‌كرد: این دو عمل هیچ منافاتی با هم ندارند. اهدای خون، یک رفتار خداپسندانه است و حتی لازم است هر شخصی که توان جسمی و مزاجی لازم را دارد، حتماً با مشورت پزشک خود و طبق الگوی زمانی که پزشکان و کارشناسان سازمان انتقال خون توصیه‌می‌کنند، اقدام به اهدای خون نماید. اما باید تأكید‌كرد حجامت یک تدبیر مفید برای پیشگیری و درمان است که باید به تشخیص و توصیه پزشک زبردست و در مطب یا درمانگاه مجهز و در شرایط بهداشتی و استریل انجام شود و به هیچ روی جایگزین اهدای خون نیست و توصیه‌هایی از این دست كه «فصلی یک بار حجامت برای تندرستی لازم است» و حتی «سالی یک بار حجامت برای همه افراد خوب است» خطاست.

این دستیار دكترای تخصصی طب سنتی ایران ابراز امیدواری كرد با توجه به دانشگاهی شدن رشته تخصصی طب سنتی ایران و تلاشی که دانشگاه و متخصصان دانشگاهی جهت حذف خرافه‌ها و افراط و تفریط‌های پیرامون این رشته انجام می‌دهند، به زودی شاهد باشیم که حجامت‌کردن نیز از سیاهه موانع اهدای خون حذف شود.

وی اضافه‌كرد: البته در این راه دقت و شدت عمل وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی و دیگر سازمان‌های مسؤول نیز در تدوین قواعد و قوانین لازم و جلوگیری از روش‌های غیرعلمی و غیربهداشتی در مراکز غیردانشگاهی بسیار مهم و حیاتی است.

رضایی‌پور در واكنش به اینكه «مشاهده می‌شود برخی مطب‌های طب سنتی، بابت انجام عمل حجامت مبالغ زیادی از مراجعه‌كننده دریافت‌می‌كنند»، اظهاركرد: در باره هزینه‌ها لازم است به موارد زیادی توجه شود. از جمله اینکه لازم است با توجه به ورود طب سنتی ایران به عرصه دانشگاهی، آئین‌نامه‌ها و تعرفه‌های لازم از سوی مراجع مربوط تعریف شود و دوم اینکه لازم است خدمات طب سنتی ایران و داروهای آن تحت پوشش بیمه قرار گیرند تا فشار زیادی به مردم وارد نشود. 

وی اضافه‌كرد: هزینه‌ها در طب سنتی ایران به مراتب از هزینه‌های پزشکی نوین پایین‌تر است ولی از آنجا که متأسفانه بیمه‌ها این هزینه‌ها را پوشش نمی‌دهند، مردم در این حوزه، بالا بودن هزینه‌ها را حس‌می‌کنند در حالی که در مراجعه به پزشکی نوین، بخشی از بار هزینه‌ها بر دوش بیمه‌ها است. 

این دستیار دكترای تخصصی طب سنتی ایران با اشاره به اینكه «با همه اینها نمی‌توان بی‌انصافی برخی افراد سودجو و بی‌اخلاق را در این حوزه نادیده گرفت و انکارکرد»، گفت: به‌طورکلی، نادیده گرفتن اخلاق و شرافت حرفه‌ای در هر جایی نکوهیده است و البته در حرفه پزشکی (نوین یا سنتی) به مراتب نکوهیده‌تر خواهد بود. مردم باید توجه‌کنند که اگر به درمانگاه‌های زیر پوشش دانشگاه‌ها مراجعه‌کنند، قطعاً با چنین مواردی مواجه نخواهند شد و از سوءاستفاده‌های احتمالی در امان خواهند بود.

رضایی‌پور در پایان تأكید‌كرد: برای هیچ اقدام درمانی در پزشکی نوین یا سنتی، از تجویز گیاهان دارویی به‌ظاهر ساده تا حجامت و فصد و ماساژ و اعمال جراحی، نمی‌توان و نباید به افراد غیرمتخصص و غیردانشگاهی مراجعه‌کرد.